Spadek żyzności gleb i degradacja gleb w Polsce

Żyzność gleby oznacza jej zdolność do zaspokajania potrzeb roślin poprzez dostarczanie im wody, składników odżywczych oraz powietrza. Z rolniczego punktu widzenia spadek żyzności gleb jest więc zjawiskiem niekorzystnym, które może mieć negatywny wpływ na wielkość i jakość uzyskiwanych plonów. Najogólniej rzecz biorąc, obniżenie żyzności gleby jest wynikiem jej degradacji.

Czym jest degradacja gleby?

Degradacja gleb oznacza szereg negatywnych procesów i zjawisk zachodzących w glebie. Przyczyniają się one do pogorszenia jej właściwości fizycznych, chemicznych oraz biologicznych, co w konsekwencji prowadzi do pogorszenia jej jakości. Niestety wiele z tych niekorzystnych dla gleby procesów jest spowodowane przez działalność człowieka.

Jednym ze skutków degradacji gleby jest spadek jej żyzności, który z kolei może przyczynić się do pogorszenia wielkości i jakości osiąganych plonów. Wraz ze spadkiem żyzności pogorszeniu ulega również urodzajność gleby, która jest cechą charakteryzującą jej zdolność do zaspokojenia potrzeb roślin i wydania satysfakcjonującego plonu. 

Przyczyny degradacji gleb w Polsce

Chociaż gleba jest zasobem odnawialnym, to niewłaściwa gospodarka rolna może doprowadzić do znacznego pogorszenia jej jakości. Degradacja gleby może nastąpić z wielu przyczyn. Najważniejsze przyczyny degradacji gleby to:

• erozja wietrzna i wodna,
• nadmierny wypas zwierząt,
• mechaniczne niszczenie poziomu próchnicznego, 
• niewłaściwe nawadnianie,
• pustynnienie i stepowienie,
• chemiczne zanieczyszczenie gleby.

Do innych przyczyn degradacji gleb w Polsce zalicza się negatywne zmiany w budowie profilu glebowego, a także zmiany odczynu gleby i spadek bioróżnorodności środowiska glebowego. Ze zjawiskiem degradacji gleby wiązać się mogą również zanieczyszczenia stałe oraz biologiczne, a także niewłaściwa agrotechnika. 

Typy degradacji gleby

Niekorzystne zjawisko, jakim jest degradacja gleby, może w konsekwencji w dość krótkim czasie doprowadzić do zmniejszenia powierzchni terenów użytkowanych rolniczo. Wyróżnia się następujące typy degradacji gleb:

• Degradację fizyczną gleby, która związana jest z pogorszeniem się jej struktury. Z tym typem degradacji związana jest zła melioracja, a także niekorzystne działanie wiatru i wody.
• Degradację chemiczną gleby, do której zaliczmy zakwaszenie,  obecność w glebie metali ciężkich, poza tym związana jest ona z nadmierną alkalizacją podłoża oraz zbyt wysoką koncentracją soli. 
• Degradację biologiczną gleby, która rozumiemy jako zmniejszenie ilości pożytecznych mikroorganizmów czy zmniejszenie masy edafonu. Jest to powodem pogorszenia struktury podłoża, a więc także ze znacznym pogorszeniem stosunków wodnych.
• Degradację geotechniczną gleby, która oznacza zniszczenie profilu glebowego poprzez prace górnicze, a także działalność kolejową i drogową. 

Spadek żyzności gleb. Co negatywnie wpływa na żyzność gleby?

Pojęcie „żyzność gleb” oznacza ich zdolność do zaspokajania potrzeb pokarmowych roślin. Podstawowym wskaźnikiem żyzności gleby jest próchnica. Negatywnie na żyzność wpływać może wiele elementów. Zalicza się do nich:

• zmniejszenie udziału materii organicznej,
• spadek ilości mikroorganizmów glebowych,
• nadmierne przesuszenie gleby,
• niewłaściwą agrotechnikę,
• nieodpowiedni płodozmian lub jego brak.

Żyzność gleb obniżać może również stosowanie środków chemicznych oraz nieracjonalne nawożenie. Z obniżeniem żyzności wiąże się poza tym spadek aktywności biologicznej w glebie, co z kolei jest następstwem degradacji gleb. Znając sposoby zapobiegania degradacji gleby, można podnieść między innymi zawartość próchnicy w glebie, a także zwiększyć jej pojemność sorpcyjną.

Jakie są skutki degradacji gleby?

Niekorzystne z rolniczego punktu widzenia zjawisko, jakim jest degradacja gleby, może powodować wiele negatywnych skutków. Do najczęstszych skutków, jakie powoduje degradacja gleb, zalicza się:

• spadek żyzności gleby,
• spadek urodzajności gleb,
• zmniejszenie wielkości i jakości osiąganych plonów,
• spadek bioróżnorodności środowiska glebowego. 

Z degradacją gleb wiążą się również inne skutki, do których zalicza się między innymi zmniejszenie powierzchni obszarów wykorzystywanych rolniczo, a także spadek konkurencyjności gleb zarówno na rynkach krajowych, jak i na rynkach zagranicznych. 

Stan żyzności gleb w Polsce

Gleba to wierzchnia warstwa litosfery, która powstaje w wyniku wieloletnich procesów fizycznych i chemicznych i stanowi podstawę rozwoju rolnictwa. Nieodpowiednia agrotechnika i wiele innych czynników może sprawić, że żyzność gleby ulegnie znacznej obniżce. Spadnie jednocześnie urodzajność gleby, która jest cechą charakteryzującą jej zdolność do wydania plonu. W Polsce ponad 80% powierzchni zajmują gleby bielicowe i rdzawe, które zaliczane są do gleb mało żyznych, o niewielkiej zawartości próchnicy oraz kwaśnym odczynie. Żyzne gleby, do których zalicza się czarne ziemie oraz czarnoziemy, stanowią natomiast niewielki odsetek powierzchni. Są to najlepsze gleby, a ich nazwa nawiązuje do bardzo głębokiego poziomu próchnicznego w kolorze czarnym. 

Sposoby zapobiegania degradacji gleby

Istnieje wiele sposobów zapobiegania degradacji gleb w Polsce. Jeśli chodzi o najważniejsze sposoby zapobiegania degradacji gleb, zalicza się do nich między innymi racjonalną gospodarkę rolną, która wiąże się ze stosowaniem zwłaszcza nawozów naturalnych. Zapobieganie degradacji gleb to także inne działania, do których zalicza się:

• dostarczenie materii organicznej (pozostawienie słomy na polu),
• wykonywanie prac uprawowych umożliwiających prawidłową mineralizację resztek pożniwnych,
• zapobieganie erozji poprzez zadrzewienia śródpolne oraz działania melioracyjne,
• zapobieganie zanieczyszczaniu gleb źródłami komunalnymi,
• ograniczanie zabiegów mechanicznych,
• stosowanie użyźniaczy gleb, których zadaniem jest podnoszenie zawartości próchnicy w glebie. 

Jeśli chodzi o sposoby zapobiegania chemicznej degradacji gleb, ważną rolę odgrywają działania mające na celu ich oczyszczanie z substancji toksycznych, poza tym duże znacznie ma odkwaszanie gleb.

Dostępne użyźniacze gleby w kategorii preparatów mikrobiologicznych

Aby podnieść żyzność gleby, warto podjąć działania, które mają na celu zapobieganie degradacji gleb. Jeśli chodzi o sposoby zapobiegania degradacji gleby i poprawę jej żyzności, warto stosować użyźniacze gleby zawierające w składzie mikroorganizmy podnoszące poziom próchnicy w glebie. Preparaty oparte o mikroorganizmy glebowe wpłyną korzystnie na żyzność, strukturę i pojemność sorpcyjną gleby. Dostępne na stronie Agrosonic.pl użyźniacze Tricho mogą być stosowane zarówno w uprawach konwencjonalnych, jak i w rolnictwie ekologicznym.

Preparaty te przesuwają procesy glebowe w kierunku humifikacji, czyli budowania próchnicy, a także przeprowadzają proces mineralizacji resztek pożniwnych, dzięki czemu składniki pokarmowe są szybciej dostępne dla roślin. Używanie takich preparatów aktywizuje także życie biologiczne gleb.