Biopreparaty w ochronie roślin – czy są skuteczne?

Rozwój rynku biopreparatów w ostatnich latach nabrał rozpędu. Niewątpliwie jedną z przyczyn są zmiany zachodzące na liście substancji czynnych wykorzystywanych w środkach ochrony roślin. Działania zrównoważonego rolnictwa również będą sprzyjały rozkwitowi sektora zajmującego się biologicznymi rozwiązaniami do zwalczania agrofagów. Czy biopreparaty zastąpią chemiczne środki ochrony roślin?

Biopreparaty w ochronie roślin 

Biopreparat to rozwiązanie stosowane w ochronie roślin oparte na działaniu organizmów żywych lub związków naturalnie występujących w środowisku. W tym celu wykorzystuje się pożyteczne mikroorganizmy (grzyby, bakterie, wirusy), naturalnych wrogów szkodników (drapieżniki, pasożyty) i naturalne związki (feromony, olejki, wyciągi). Najmocniej rozwiniętą gałęzią biologicznych preparatów są biofungicydy. 

Biopreparaty a chemiczne środki ochrony roślin – różnice w działaniu

Wspólnym celem biopreparatów i chemicznych środków ochrony roślin jest ograniczenie presji agrofagów stanowiących zagrożenie w trakcie wegetacji. Można jednak zauważyć pewne różnice w działaniu obu rozwiązań. 

Preparaty biologiczne wykazują działanie prewencyjne, dlatego ich stosowanie wymaga od użytkownika konsekwencji, gdyż najlepsze efekty da się zaobserwować po czasie. Natomiast w przypadku chemicznych środków skutek jest natychmiastowy. Przy silnej presji agrofagów biologiczny preparat może zatem nie wykazać się odpowiednią skutecznością. 

Z kolei w kwestii bezpieczeństwa stosowania to preparaty biologiczne nie niosą zagrożenia dla środowiska i innych organizmów, np. pożytecznych. Nie akumulują się w roślinach i nie powodują efektu fitotoksyczności, co w wypadku chemicznych środków jest często obserwowane. Zastosowanie biopreparatów to przy tym nie tylko walka z zagrożeniami, jak ma to miejsce, gdy sięgamy po środki chemiczne, to również pozytywne oddziaływanie na całe środowisko, w tym glebowe.

Biologiczne zwalczanie szkodników – czy jest skuteczne? 

Biologiczne zwalczanie szkodników obejmuje wykorzystanie naturalnych procesów i innych organizmów do ograniczania populacji niepożądanych organizmów. W biologicznej walce z agrofagami wyróżnia się:

• okresową kolonizację – wprowadzenie naturalnego wroga szkodnika do uprawy z uwagi na jego małą liczebność lub jego nieodnotowanie jeszcze w uprawie;
• introdukcję – sprowadzanie naturalnych wrogów szkodników i umożliwienie im trwałego zasiedlenia upraw;
• ochronę organizmów pożytecznych – dbanie o środowisko i dokonywanie w nim zmian zachęcających organizmy pożyteczne do bytowania.

W biologicznym zwalczaniu szkodników wykorzystuje się:

• mikroorganizmy:
  • bakterie,
  • grzyby,
  • wirusy owadobójcze;
• makroorganizmy:
• owadobójcze nicienie,
• drapieżne roztocza,
• pożyteczne owady jako drapieżców i pasożyty.

Stosowanie biologicznego zwalczania szkodników doskonale sprawdza się w praktyce. Niekiedy wręcz tego typu środki przeważają nad rozwiązaniami chemicznymi. Ważne jest przy tym, że na biologiczne preparaty agrofagi nie wykształcają odporności.

Skuteczność biologicznego zwalczania chwastów 

W ograniczeniu szkodliwości roślinności niepożądanej alternatywą dla herbicydów może być biologiczne zwalczanie chwastów. Metoda ta opiera się na wykorzystaniu bioherbicydów, które w składzie zawierają fitofagi i patogeny. Warto mieć jednak na uwadze, że nie każdy gatunek chwastu może być skutecznie ograniczany metodami biologicznymi. Żerowanie fitofagów na częściach nadziemnych i podziemnych oraz infekcje patogenów umożliwiają natomiast ograniczenie wpływu chwastów na rośliny uprawne. Efekt całkowitego zniszczenia chwastów nie jest więc konieczny. 

Osłabienie znaczenia chwastów w uprawie może nastąpić poprzez obniżenie ich wigoru, a tym samym konkurencyjności, co ostatecznie zmniejszy liczbę wytwarzanych nasion lub organów służących rozmnażaniu. W biologicznej walce z chwastami znaczenie ma również zjawisko allelopatii, które polega na wytwarzaniu przez rośliny i grzyby substancji chemicznych o właściwościach hamujących rozwój roślinności znajdującej się w pobliżu. Dodatkowo podczas procesu rozkładu resztek powstają substancje, które mogą ograniczać wzrost niektórych chwastów (w celu przyspieszenia rozkładu resztek warto sięgnąć po produkt Tricho).

Naturalne zwalczanie chorób grzybowych 

Biofungicydy są największą grupą wśród dostępnych na rynku biopreparatów. Naturalne zwalczanie chorób grzybowych jest możliwe dzięki pasożytowaniu na strukturach chorobotwórczych grzybów i zasiedlaniu przez nie strefy korzeniowej, a w efekcie konkurowaniu o przestrzeń z innymi organizmami. Przykładem są preparaty oparte na gatunkach grzyba z rodzaju Trichoderma (na przykład użyźniacz gleby Tricho). Niepatogenicznym grzybem zdolnym do pasożytowania na chorobotwórczych gatunkach jest także Pythium oligandrum. Gatunek ten rozkłada strzępki patogenicznych grzybów w rozkładzie enzymatycznym. Stymuluje także mechanizmy odpornościowe roślin w wyniku wprowadzenia do nich fitohormonów, fosforu i cukrów. 

Wśród biofungicydów można znaleźć również takie gatunki mikroorganizmów jak Gliocladium catenulatum, Phlebiopsis gigantea oraz drożdże Aureobasidium pullulans, Candida oleophila czy Saccharomyces cerevisiae. Działanie grzybobójcze i fungistatyczne cechuje z kolei bakterie z rodzaju Bacillus (znajdujące się przykładowo w preparacie Fungi) – szczepy bakterii wytwarzają substancje o działaniu antybiotycznym i enzymy lityczne, współzawodniczą z patogenami o przestrzeń życiową i składniki pokarmowe, dodatkowo indukują reakcje odpornościowe w roślinie. Innymi antagonistami patogenów są bakterie Pseudomonas.

Biopreparaty w ochronie roślin – zalety stosowania

Biopreparaty w ochronie roślin są obecnie prężnie rozwijającym się sektorem rynku środków ochrony roślin. Sprzyjają temu zmiany w przepisach, co przekłada się na wzrost zainteresowania produktami biologicznymi wśród rolników. Jednocześnie należy brać pod uwagę, że stosowanie biopreparatów w ochronie roślin to wzbogacenie życia biologicznego gleby lub przywrócenie jej równowagi. Organizmy wykorzystywane w biopreparatach naturalnie występują bowiem w przyrodzie, a dzięki wzmocnieniu ich efektywności działania czy odbudowania ich populacji na stanowiskach wpływamy na polepszenie struktury gleby, jej żyzności, a także na poprawę wykorzystania składników pokarmowych przez roślinę (warto przyjrzeć się takim preparatom jak Agrosonic Fungi). Ponadto organizmy znajdujące się w biopreparatach przyczyniają się do polepszenia rozwoju systemu korzeniowego oraz poprawy gospodarki wodnej, ale i hormonalnej roślin uprawnych. Rośliny po takich zabiegach cechują się zwiększoną tolerancją na czynniki stresowe, zarówno abiotyczne (np. susza), jak i biotyczne (np. patogeny chorobotwórcze). 

Spośród korzyści stosowania biopreparatów w ochronie roślin należy przede wszystkim podkreślić dbałość o środowisko, bezpieczeństwo dla człowieka i organizmów żywych. Biopreparaty dają nam też możliwość prowadzenia walki z zagrożeniami na uprawach ekologicznych, bez ryzyka pozostałości w żywności i środowisku.